جواب خود آزمايي هاي با ارزش امتحاني ادبيات فارسي سال اول دبيرستان

نگارش در تاريخ دو شنبه 24 مهر 1391برچسب:,

توسط رضا رشیدی

خودآزمايي درس 1 :

1. در درس ستايش خدا و پيغمبر بين كدام كلمات آزايه ي «سجع ديده مي شود؟ (مثال : تابنده و پاينده)

سجع همانندي كلمات در پايان دو جمله يا بيشتر است.

آفريننده اي است كه پرستيدن اوست سزاوار، دهنده اي است كه خواستن جز او نيست خوش گوار . هست كننده از نيست كننده از هستي

كلمات سجع در ساير عبارات درس :

خواري و سروري / زيبنده و درخورنده / گزيد و رسيد / باز پسين و پيشين / بندي و پندي / راه نماينده و آگاهاننده / ستوده و شنونده / بركار و خار

2. منظور از جملات پاياني متن چيست؟

منظور از جملات «تا باد و آب و ......» اين است كه تا جهان باقي است.

3. متصل گردان به درياهاي خويش يعني چه ؟

خدايا ، دانش و معرفت ما را بيشتر كن

4. چرا بي ادب از لطف پروردگار محروم مي شود؟

زيرا با نافرماني و ناسپاس خود نشان مي دهد كه لايق بهره برداري از نعمتهاي بي كران پروردگار نيست.

خودآزمايي درس 2:

1 – يكي از ويژگيهاي داستان هاي حماسي، وجود حوادث خارق العاده است. به كدام قسمت داستان چنين موردي ديده مي شود؟

چون يك ماه شد همچو يك سال بود / برش چون بر رستم زال بود

چون سال شد، زان زمين كس نبود / كه يارست با وي نبرد آزمود

رشد و بلوغ جسماني رستم گونه و حيرت انگيز سهراب و اينكه او در سنين نوجواني و پهلواني و نيرومندي، در توان زمين بي رقيب است و به عنوان سردار سپاهي عظيم، به ايران لشكر كشي مي كند، از صحنه ها و رويدادهاي خارق العاده ي اين داستان حماسي است.

2 – افراسياب با فرستادن سپاه به ياري سهراب، چه هدفي را دنبال مي كرد؟

او اميدوار بود، رستم كه فرمانده ي قدرتمند سپاه ايران است . به دست فرزندش كشته شود، سپس خود سهراب در حالي كه در خواب است. به دستور او به قتل برسد. در اين صورت افراسياب همه از جانب ايران و همه از جانب سهراب . كه فرمانده دلاور سپاه خود اوست ، آسوده خاطر مي شود.

3 – هدف سهراب از لشكر كشي به ايران چه بود؟

كه پدر خود را بيابد، كاووس (پادشاه ايران) را از تخت بردارد و پدر را به پادشاهي ايران برساند، آنگاه به توان زمين باز گردد، افراسياب را نيز از حكومت بركنار كند و خود پادشاه توران شود.

4 – با توجه به مصراع «به گردن لشكر سپهدار گفت» مقصود از «سپهدار» كيست؟

افراسياب

خودآزمايي درس 5 :

ا – دو نمونه از اعتقادات عياران را در متن بيابيد و بيان كنيد : با توجه به گفت و گوي سمك و آتشك با يكديگر، عياران «به عهد و پيمان خود پاي بندي داشته اند» : «رازدار» و «جوان مرده» بوده اند.

2 – كدام ضرب المثل اين درس در زبان امروز رايج است؟
شيرآمدي يا روباه ؟

3 – در سخن ((انگشتري به من داد تا چون تو را پيش مي برم. از عهده اي من كار من بيرون آيد)) انگشتري به من داد بيانگر چه مفهومي است؟

با دادن انگشتربه عنوان تضمين به من قول داد و مرا مطمئن كرد.
4 - سمك در گفتگوبا سياه گيل، چه كسي را برادر خود معرفي كرد؟
آتشك
5 – سه عبارات را كه در نثرامروز موجود است در متن پيدا كنيد.
ديروز قطران را دل سنگ ديدم ./ آتشك در دست و پاي سمك افتاد / شيرآمدي يا روباه ؟
6- كار سمك در مورد قطران خيانت بود يا سياست ؟ چرا؟

سياست بود زيرا عهد و پيماني بين آنها نبود كه خيانتي در امان باشد. سمك در اين ماجرا، مقابله به مثل كرد، يعني همان كاري را كرد كه خواستند با او بكنند.

7 – معادل امروزي «فروبريم» (بگذار تا فردا داری در ميدان فرو بريم)و «قفا زدن» چيست؟
برپا كنيم / پس گردني

8 – «گودال » و «گرد» با چه كلمه اي از درس ارتباط و لفظي معنايي دارد؟
با واژه ي «گو» در عبارت «گوي بود ، در آن گر رفت و به كمين نشست»

خودآزمايي درس 6 :
1- منظور از «خاك تشنه» در بيت
«شر كه آن ديد، دشنه بازگشاد / بيش آن خاك تشنه رفت چو باد» كيست؟ مقصود خير است. شباهت بين خير و شر و خاك تشنه‌، نياز شديد به آب و نيز فروتني و افتادگي است

2 – محوري ترين پيام داستان چيست؟ انسان خوب و بد هر دو نتيجه اعمال خود را در همين دنيا مي بينند

3 – چرا «شر» چشم هايش را از خير طلب كرد؟ شر به خير گفت : كه از او چيزي مي خواهد كه نتواند آن را پس مي گيرد.نيت قلبي او اين بود كه با كور كردن خير، اموالش را غارت كند و با رها كردن او در بيابان او را بكشد.

4 – با مطالعه ي داستان هابيل و قابلي در قرآن مجيد، چه وجه اشتراكي بين اين دو داستان ديده مي شود؟ موضوع كلي هر دو ، رويارويي با نيكي و بدي است . خير و هابيل، مظهر نيك آنديشي و شر و قابل مظهر حسادت و بد انديشي اند.
گوهر اول : لعل هايي كه شر از خير گرفت / گوهر دوم : خير كه قلبش مثل گوهر، پاك و بي ارزش بود.

خود آزمايي درس 7 :
1. رابطه دو بيت زير را با متن درس پيدا كنيد:
آن يكي شير است اندر باديه/ و آن دگر شير است اندر باديه
آن يكي شير است كادم مي خورد/ و آن دگر شير است كادم مي خورد اين دو بيت و ابيات متن درس شماره 17 پيام يكساني دارند. در اين دو بيت، شير درنده كه در باديه (بيابان است) با شيرنوشيدني كه در باديه (ظرف بزرگ) است مقايسه شده است. هر دو در نام و محل، شباهت هاي ظاهري دارند اما تفاوتشان بسيار است آن يكي آدم مي خورد و اين يكي را آدم مي خورد.

2 – ارتباط آخرين بيت درس را با داستان تشريح كنيد مولاناف پيام خود را در آخرين بيت بطور آشكار بيان كرده است و آن اين است كه در انتخاب دوست و هم نشين بسيار احتياط كنيم همه از لحاظ ظاهر انسان هستيم اما چه بسار شيطان هايي كه در چهره انسان در مسير زندگي ظاهر مي شوند.

3 – چرا قياس طوطي خنده آور بود؟ او تنها به ظاهر قضاوت كرد چون خودش به خاطر ريختن شيشه حاوي روغن گل بخارات شد و موهاي سرش ريخت. تصور مي كرد كه هر كس كه سرش مو ندارد. مثل او به خاطر ريختن روغن گل مجازات شده است.

خود آزمايي درس 8 :
1 – نويسنده كدام واقعه روزگار ما را به شعر مانند كرده است؟ انقلاب شكوهمند ملت ايران
2 – منظور از گل هايي كه در نسيم آزادي مي شكفد چيست؟
منظور انديشه ها و تفكرات بر حق است ، همچنين مي تواند استفاده براي هنرمندان و انديشه وراني باشد كه مسير درست را يافته اند و در فضايي برخوردار از آزادي، توانايي ها و قابليت هاي خود را در راه بر پايي حق بكار گرفته اند.
3 – منظور نويسنده از «هنرمندان بسياري خود را به قطار رسانده اند» چيست؟ بسياري از هنرمندان را مقدم بر مردم مي داند، يا مردم را راهنماي هنرمندان؟
باتوجه به عبارت هاي «هنرمندان بسياري، خود را به قطار (مردم انقلابي) رساندند و با مردم نشستند و قلبشان با قلب مردم هماهنگي يافت و اميدوارم كه هنرمندان ، قلبشان همچنان با مردم تپيد . نويسنده مردم را راهنماي هنرمندان مي داند.

خط خورشيد:

نكته ها : شعر« خط خورشيد» برگرفته از كتاب «مثل چشمه ، مثل راد» اثر شاعر معاصر، قيصر امين پور» است. موضوع كلي شعر، توصيف فضاي تاريك قبل از انقلاب و بازگشت امام خميني به ايران است.

درس 10
هديه ناتمام

خودآزمايي :

1 – چرا وقتي پدر از راوي درباره هديه اش پرسيد : رنگ «نيك» پريد؟
نيك نگران بود كه وقتي مادرش هديه ي جو را كه شانه ي با نگين هاي مثل الماس بود، ببيند، دوباره سطل زمين شويي و وسايل همراه آن در نظرش زشت و آزار دهنده جلوه كند.

2 – چرا «راوي» به دروغ گفت در نصف سطل زمين شويي هديه ي من است؟
جو از دادن هديه ي خودش مدنظر كرد تا مبادا هديه ي برادرش دوبار به نظر مادرش زشت بيايد ، او نمي خواست شادي برادرش را از بين ببرد.

3 – با خواندن داستان، كدام يك از دو برادرها را فداكار تر مي دانيد؟
به عهده دانش آموز درس 11
مسافر نكته ها : فرانسوا كوپه ، شاعر درام نويس «فرانسوي» در قرن 19 و اوايل قرن 20 است.
قطعه ي «فردوسي» از كتاب «برخورد انديشه ها» ترجمه جواد جديدي انتخاب شده است اين قطعه ، نمونه توصيفي به شيوه و مقايسه نشان دهنده ي محبوبيت و شهرت جهاني فردوسي است.
پيام نهايي اين قطعه اين است كه نيكي و بدي هر گونه پاداش نمي ماند.

قطرات سه گانه : شعر «قطرات سه گانه» سروده ي «تريللو» شاعر «ايتاليايي» است كه يوسف اعتصام الملك، پدر پروين اعتصامي آن را ترجمه و در مجله بهار چاپ كرده است.
ظاهراً پروين در يكي از سروده هاي خود كه مضمون آن مناظره ي ميان دو قطره خون است، از اين شعر تأثير پذيرفته است.
قطرات سه گانه از مناظره است و مناظره نوشته اي كه در آن دو طرف سخن (دوانسان ، دوحيوان و...)هر يك از امتيازات خود را بر مي شمارند و سعي مي كنند خود را بر ديگري ترجيح مي دهند.

پروردگارا را بيند رانات تاگور از شاعران بزرگ جهان و از افتخارات «هندوستان» و مشرق زمين است كه در قرن 19 و 20 مي زيست تاگور در كلكته چشم به جهان گشود ، در كودكي با ادبيات هند آشنا شد و مورد احترام گاندي رهبر بزرگ هند قرار گرفت.
اشعار تاگورسرشار از ذوق عارفانه «ستايش آزادي و آزادگي» و الهام گرفته از صحنه هاي عادي و جزئي زندگي » است. اين نويسنده و فيلسوف بزرگ به دريافت جايزه ادبي نوبل نيز نايل آمد.
قطعه ي «پروردگارا» نيايشي از تاگور است كه محمدتقي مقتدي آن را ترجمه كرده است.

خودآزمايي
درس مسافر :

1 – در قطعه مسافر، شاعر به كجا سفر مي كند؟
شاعر ، مقصد مسافر را جايي معرفي مي كند كه سر حد جهان خلقت و فرد بين هستي و نيستي است.
2 – با توجه به قطعه مسافر رهگذر چه كسي است؟
مسافر ، اين سفر را با بال هاي دور پرواز و كشتي تندرو در خيال انجام مي دهد اما در طي اين سفر خيال «عقل» همچون رهگذر و عابر به او برمي خورد و او را به خود مي آورد.

3 - «قطعه فردوسي» زائر نامدار كيست؟ تيمور لنگ است كه گاهي پس از پايان جنگ براي زيارت يكي از نياكان خود يا شاعري بزرگ دانشمند نام داد و يا سرداري دلاور به گورستان مي رفت.

4 – دو بيت زير از حافظ شيرازي با كدام قسمت هاي نيايش «تاگور» ارتباط دارد؟
رضا براده بده و ز چنين گره بگشاي/كه بر من و تو در اختيار نگشاده است
غلام همت آنم كه زير چرخ كبود / زهر چه رنگ تعليق پذيرد، آزاد است
بيت اول كه توصيه و دعوت انسان است به تسليم در برابر خواست الهي ، با اين عبارت متناسب است: پروردگارا، نيرويي به من ده تا قدرت و توان خود را روي كمال عشق و نهايت محبت تسليم خواسته ها و رضا تو كنم.
بيت دوم همه با اين عبارت ارتباط لفظ و معنايي دارد. پروردگارا، قدرتي به من «بخش» تا روح خود را از تعلق به جيفه هاي ناچيز روزگار بي نياز كنم و از هر چه رنگ تعليق پذيرد آزادش كنم.

5 – در بخش «قطرات سه گانه» منظور از جملاتي كه قطره ي سوم درمعرفي خود مي گويد، چيست؟
قطره ي سوم با آن كه سفري بي نظير و شكوهمند دارد( سفر از قلب به چشم) متواضع و فروتن است.

درس 13
در امواج سند نكته ها : شعر در امواج شاعرانه ي دلاوري و پايداري جلال الدين خواندم شاه در كناره ي رو دسته است و در مقابل هجوم سربازان مغول ، با توجه به اين مضمون در امواج سند، سروده ي «وطني» است، سراينده ي شعر دكتر مهدي حميدي است (1293 تا 1365) اصل شعر 68 بيت است كه گزيده اي از آن در 42 بيت در كتاب درسي آمده است.

خودآزمايي 13 :

1 – شاعر در دو بيت اول ، غروب خورشيد را به تصوير كشيده است، اين غروب بيانگر چيست؟
شاعر در آغاز اين سروده ، فضاسازي كرده و با توصيف خورشيدي كه در حال غروب است، نشان مي دهد كه قدرت، شكوه خوارزمشاهيان در آستانه ي از ميان رفتن است.

2 – در بيت هشتم، منظور از «آتش هاي ترك و خون تاريك» چيست؟
هجوم وحشيانه قوم مغول و كشتار ايرانيان

3 – جلال الدين موسرخي شفق چه چيزهايي ديد؟
او با خيره شدن به سرخي كناره ي آسمان هنگام غروب خورشيد آينده ي ايران را در نظر آورد و اينكه با گسترش دامنه هجوم مغول، ايرانيان قتل عام خواهند شد هم چنين قدرت و زندگي خود را در نظر آورد.

4 – در اين سروده، موج و رود به چه چيزهايي مانند شده اند؟
موج به نيش، كوه گران و سيماب (جيوه) مانند شده‌: رود سند نيز در يك مورد به سربازي پرشوروخروش مانند شده (خروشان، ژرف ....) به جاي ديگر، از آن به سد روان تعبير شده ، در موردي ديگر نيز رود سند با امواجش به اژدها تشبيه شده است.

5 – چرا جلال الدين تصميم گرفت زن و فرزندان خود را در رودخانه نيفكند؟
زيرا براي او مايه ي ننگ بود كه زن و فرزندانش اسير و برده مغول ها شوند همچنين در صورت شكست مي توانست به تنهايي و سوار بر اسب از طريق رود سند عقب نشيني كند.

6 – چنگيز كدام عمل جلال الدين را تحسين كرد؟
اين كه جلال الدين تا لحظه اي كه توانست ، پايداري و مبارزه كرد و پس از آن با شجاعت بسيار، با اسب به رود پرخروش سند زد و عقب نشيني كرد

7 – پيام اصلي درس چيست؟
آگاهي از اين كه گذشتگان براي حفظ اين سرزمين چه فداكاريهاي بزرگي كرده اند، و اينكه آرامش امروز ما نمره ي تلاش و از خود گذشتگي گذشتگان ماست ، پس ما نيز موظفيم در حفظ استقلال و سربلندي آن بكوشيم.

8 – چهار پاره با مثنوي چه تفاوتي دارد؟
مثنوي قالبي سنتي است كه در هر بيت آن، دو مصراع، قافيه اي مستقل دارند و اين قافيه در هر بيتي مي تواند تغيير كند. نمودار قالب مثنوي به صورت زير است:
اما چهار پاره ي شعري است كه از چند دو بيتي تشكيل شده ، معني اين دو بيتي ها به هم مربوط است و معمولاً مصراع هاي زوج هر دو بيتي، هم قافيه اند

خودآزمايي درس :14

1- در نخستين جمله درس قابوس نامه، به «مغيلان» تشبيه شده است؟
انساني كه از فضيلت و شايستگي برخودار نيست و ديگران از او بهره نمي برند.

2 – با مراجعه به كتاب لغت، توضيح دهيد كلمه ي «مغيلان» از چه اجزايي تركيب شده و اعتقاد خرافي درباره آن چه بوده است؟
(مغيلان، مخفف «ام غيلان» ام + غيلان) و به معني مادر غولان است. اعراب باده نشين تصور مي كردند كه بوته هاي بزرگ خار، محل زاده شدن غول هاست.

3 – اصالت موروثي و اصالت اكتسابي دو گوهر ارزشمندند، اين دو درس چگونه بيان شده اند؟
از نظر نويسنده ، اصالت موروثي (گوهر اصل) امتياز هست اما به تنهايي كافي و با ارزش نيست. ارزش و اعتبار حقيقي انسان به فضيلت ها و شايستگي هائيست كه خود كسب مي كند (= گوهرهند)

4 – از نظر نويسنده ي قابوسنامه لازمه ي بزرگي چيست؟
«خرد و دانش»

5 – چه ضرب المثل هاي در مورد زبان و تأثير آن مي دانيد؟ به دو صورت اشاره كنيد.
به عهده دانش آموز

6 – به نظر نويسنده تفاوت انسان با حيوان در چيست؟
آدمي در ده مورد با حيوانات تفاوت دارد، از جمه توانايي انديشيدن ، حفظ كردن ، سخن گفتن و .......

7 – پنج مورد از تفاوت هاي نثر تاريخي را با نثر فارسي معيار بنويسيد؟
زفان / زبان . خو كن (خوبده) / داشته باشي (وادار كرده باشي) عادت كني (عادت دهي) / سخن به جايگاه و سخن نه بر جايگاه سخن به جا و سخن بي جا
8 – مقصود از «گوهر تن» در درس چيست؟
اصالت اكتسابي با شايستگي و فضيلت هايي كه هر كسي كسب مي كند

كدام قبله ؟

خودآزمايي درس 14
1 – پسر كدام عمل پدر را نشانه ي عوض شدن قبله او دانسته است؟
تنظيم كردن ، به خاك افتادن و مؤدبانه ايستادن پدرش در مقابل خوارزمشاه كه در نظر او همانند ركوع و سجده و قيام بود.

2 – در اين حكايت ، چه چيزي عامل تنظيم در برابر خوارزمشاه عنوان شده است؟
حرص و طمع

3 – پيام اين حكايت چيست؟
انسان در صورتي مي تواند عزت و سربلندي خود را حفظ كند كه اسير حرص و طمع نباشد

4 – اين آيه را معني كنيد و بگوئيد با كدام بيت ارتباط معنايي دارد؟
اَفرأَيت من التّخَذَ الهُهُ هواهُ....
آيا آن كس را ديده اي كه هواي نفس خويش را معبود خود قرار داد . بيت آخر با اين آيه ارتباط معنايي دارد.

خود آزمايي : درس 14 متاع جواني

1 – چه واژه هايي در اين درس، استعاره «از جواني» است؟
مرغ زيبا، متاعي كه رايگان از كف رفته و گنج

2 – چرا پير از جوان مي خواهد كه درباره ي ناتواني سؤال نكند؟
زيرا وجود جوان، سرشار از نيرو و اميد به آينده است و با چنين ويژگيهايي نمي تواند احساس پير را در ايام پيري درك كند.

3 – قالب اين شعر چيست؟ چرا ؟
قطعه است زيرا واژه هاي قافيه، يعني زندگاني، نداني، ناتواني و .......و در مصراع هاي دوم آمده اند.

4 – قطعه ي زير را با درس مقايسه كنيد؟
در جواني به خويش مي گفتم / شير، شير است و اگر چه پير بود
چون كه به پيري رسيدم دانستم / پير، پيراست اگر چه شير بود
در هر دو شعر، به مقايسه ي دوره ي جواني و پيري پرداخته شده و به اين مضمون اشاره شده كه انسان در دوره جواني نمي تواند تصور روشن و درستي از دوران پيري داشته باشد، ضمناً توصيه شده كه جوان از غفلت و غرور بپرهيزد، قدر جواني را بداند و از آن به خوبي استفاده كند .